آشنایی با تفاوت ساختار ارکستر سنتی ایرانی با ارکستر کلاسیک غربی
موسیقی، زبان بی‌کلام و جهانی انسان‌هاست؛ زبانی که در هر فرهنگ و سرزمینی، رنگ و بوی ویژه‌ای دارد و با ترکیب سازها و ساختارهای گوناگون، دنیایی تازه از احساسات را رقم می‌زند. در میان سبک‌های موسیقی، دو سبک سنتی ایرانی و کلاسیک غربی از جایگاه ویژه‌ای نزد دوست‌داران هنر برخوردارند. اگر در مسیر آشنایی با موسیقی و انتخاب سبک مورد علاقه‌تان هستید، شناخت تفاوت‌های این دو ساختار می‌تواند راه‌گشا باشد.
در ادامه این محتوا از ارکستر چکاوک، به بررسی تفاوت‌های ساختار ارکستر سنتی ایران با ارکستر کلاسیک غربی می‌پردازیم.
ارکستر چیست؟
پیش از ورود به تفاوت‌ها، بهتر است ابتدا بدانیم «ارکستر» چیست. ارکستر در واقع گروهی موسیقایی است که از ترکیب سازهای گوناگون تشکیل شده و توسط رهبر ارکستر هدایت می‌شود. ارکسترها بر اساس تعداد اعضا و نوع سازها به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند.
- ارکستر سمفونیک: بزرگ‌ترین نوع ارکستر است که شامل طیف وسیعی از سازهای زهی، بادی، کوبه‌ای و کلیدی می‌شود.
- ارکستر مجلسی: نسخه‌ای کوچک‌تر از ارکستر سمفونیک است که معمولاً شامل بخش‌های محدودی از سازهاست اما همچنان ساختاری منظم و هماهنگ دارد.
در هر نوع ارکستر، رهبر ارکستر نقش محوری دارد و مانند قلب تپنده‌ی گروه عمل می‌کند.
تفاوت در ساختار و مبانی نظری
در ارکستر کلاسیک غربی، موسیقی بر پایه‌ی اصول دقیق و مدون شکل گرفته است. همه‌چیز از جمله گام‌ها، هارمونی‌ها و آکوردها بر اساس قوانین موسیقیایی مشخص تنظیم شده‌اند و اجرای دقیق نت‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است. در آثار بزرگان موسیقی کلاسیک مانند بتهوون و موتسارت، هیچ چیز به تصادف سپرده نمی‌شود.
ارکستر سنتی ایرانی بر پایه‌ی دستگاه‌ها و گوشه‌ها بنا شده است. در این سبک، بداهه‌نوازی و حس‌محوری جایگاه بالایی دارد. نوازنده و خواننده در لحظه و با توجه به حس خود می‌توانند مسیر اجرا را تغییر دهند. این آزادی عمل باعث می‌شود موسیقی سنتی ایرانی همیشه زنده، پویا و غیرقابل پیش‌بینی باشد.
تفاوت در سازها
یکی دیگر از تفاوت‌های اصلی این دو ارکستر در نوع سازهایی است که مورد استفاده قرار می‌گیرند:
- سازهای ارکستر کلاسیک غربی: شامل ویولن، ویولا، ویولن‌سل، پیانو، فلوت، ترومپت و سایر سازهایی است که ساختار و سیستم نت‌نویسی کاملاً استاندارد دارند.
- سازهای ارکستر سنتی ایرانی: از سازهایی چون سه‌تار، تار، کمانچه، سنتور و دف بهره می‌گیرد. هر کدام از این سازها شخصیت صوتی خاص خود را دارند و با ظرافت‌های ایرانی آمیخته‌اند. به‌ویژه سازهای مضرابی مانند تار و سه‌تار، لطافتی منحصر به‌فرد به موسیقی ایرانی می‌بخشند.
تفاوت در گام‌ها و فواصل صوتی
در موسیقی کلاسیک غربی، از گام‌های دیاتونیک استفاده می‌شود که فواصل آن‌ها بر اساس نیم‌پرده تنظیم شده و دقیق و استاندارد هستند. همین نظم، اجرای گروهی هماهنگ و قابل پیش‌بینی را ممکن می‌سازد.
در مقابل، موسیقی سنتی ایرانی بر پایه‌ی دستگاه‌ها و آوازها شکل می‌گیرد که از فواصل ربع‌پرده‌ای بهره می‌برند. این فواصل انعطاف‌پذیری بیشتری به نوازنده و خواننده می‌دهند تا بتوانند احساسات خود را بهتر منتقل کنند. تفاوت این فواصل یکی از دلایل مهم تفاوت در رنگ صوتی دو سبک است.
ساختار ارکستر سنتی ایرانی
تفاوت در نحوه اجرا و بداهه‌نوازی
از مهم‌ترین تفاوت‌های ارکستر سنتی ایران و ارکستر کلاسیک غرب، شیوه‌ی اجراست:
- در ارکستر کلاسیک غربی، همه‌ی نوازندگان موظف هستند قطعات را دقیقاً مطابق با نت‌های نوشته‌شده اجرا کنند. بداهه‌نوازی در این سبک جایی ندارد و هماهنگی کامل میان اعضا ضروری است.
- اما در ارکستر سنتی ایرانی، بداهه‌نوازی یکی از ارکان اصلی اجرا به شمار می‌آید. نوازنده و خواننده این امکان را دارند که در لحظه تصمیم بگیرند چگونه نواخته یا خوانده شود. همین ویژگی باعث می‌شود هر اجرای زنده، تجربه‌ای منحصربه‌فرد و تازه باشد.
جمع‌بندی
موسیقی، دریچه‌ای به احساسات انسانی است و در سبک‌های مختلف، جلوه‌های گوناگونی از روح و فرهنگ ملت‌ها را بازتاب می‌دهد. در میان ایرانیان، موسیقی سنتی ایرانی و موسیقی کلاسیک غربی هر دو محبوبیت زیادی دارند، اما از نظر ساختار، ساز، فواصل، و اجرای موسیقایی تفاوت‌های اساسی با یکدیگر دارند.
شناخت این تفاوت‌ها، به هنرجویان و علاقه‌مندان کمک می‌کند تا با آگاهی بیشتر، مسیر هنری و ساز دلخواه خود را انتخاب کنند. در این خصوص می‌توانید با رضا شایسته از معروف ترین رهبران ارکستر ایرانی همراه باشید.
ثبت ديدگاه